نقش نوآوری در کسب و کار چیست؟ سطوح نوآوری در طراحی محصول چه هست؟
بدون شک نوآوری هم در کسب و کار و هم در زندگی شخصی افراد می تواند اثرگذار باشد، لذا در این مقاله قصد دارم ضمن بیان تعریف و مفهوم نوآوری، به تاثیر نوآوری در طراحی محصولات و ارائه خدمات و همچنین به انواع نوآوری و سطوح مختلف آن بپردازم؛ اینکه نوآوری تا چه حد می تواند در موفقیت یک کسب و کار موثر باشد و چه مزایایی را می تواند برای آن کسب و کار به ارمغان آورد؟!
تعریف نوآوری / نوآوری چیست؟
نوآوری ریشه در واژه اسپانیایی "Innovar" و واژه انگلیسی "Innovation" داشته و به معنای "ایجاد یک چیز جدید" است. کلمه نوآوری اولین بار توسط ژوزف شومپیتر (Joseph Schumpeter) یکی از اقتصاددانان برتر جهان، تعریف شد. ایشان نوآوری را با توسعه اقتصادی مرتبط دانست و آنرا به عنوان ترکیب جدیدی از منابع مولد ثروت معرفی نمود.
"مایکل پورتر" پیرامون ماهیت نوآوری می گوید: شرکت ها با نوآوری به مزیتی رقابتی می رسند که هم فناوری های جدید و هم روش های جدید انجام کارها را در بر می گیرد.
باید دقت داشت که نوآوری صرفا درباره محصولات تولیدی نبوده و خدمات به عنوان بخشی عظیم از اقتصاد جوامع را نیز در بر می گیرد. امروزه کلیدواژه نوآوری در خدمات یکی از مباحث جدی و مورد توجه نوآوری در کسب و کار را به خود اختصاص داده است.
تحول در حمل و نقل صنایع غذایی، ارائه خدمات نوین در صنایع بیمه و بانکداری، خرده فروشی های آنلاین و ارائه انواع خدمات مبتنی بر وب که به کمک اینترنت و فناوری های جدیدی مانند اینترنت اشیاء (IOT) و هوش مصنوعی (AI) ممکن شده است، نمونه هایی از " نوآوری در خدمات " و نقش آن در تغییرات ساختاری فضای کسب و کارهای خدماتی است.
برای داشتن کسب و کاری خلاق و نوآور نیازمند ساختاری مناسب با اهداف آن کسب و کار است. اگر ساختار کسب و کار خود را در دو دسته ماشینی و ارگانیک در نظر بگیرید، خلاقیت و نوآوری در بخش ارگانیک آن قرار می گیرد زیرا این بخش به سرعت با شرایط متحول محیطی هماهنگ شده و امکان انعطاف و آزادی در عمل را برای کارمندان خود به وجود می آورد. همین امر زمینه ای مناسب برای به وجود آمدن خلاقیت و نوآوری در توسعه کسب و کار می شود.
ابعاد فضای نوآوری:
۱) نوآوری در محصول (ارائه یک محصول یا خدمت جدید از سوی یک کسب و کار است)
۲) نوآوری در فرآیند (بر خلاف نوآوری در محصول، اصلاح و بهبود روش های تولید و عرضه یک محصول یا خدمت را هدف قرار می دهد که در نهایت منجر به تقویت و افزایش بهره وری می شود)
3) نوآوری در موقعیت (تغییر در زمینه ای که محصول یا خدمت در آن عرضه می شود)
۴) نوآوری در پارادایم یا نوآوری در چارچوب فکری-فرهنگی (تغییر مدل ذهنی و منطق رفتارهای سازمانی)
- توجه داشته باشید که یک نوآوری لزوما در یکی از ابعاد چهارگانه فوق قرار نمی گیرد؛ به عبارت بهتر، مرزی روشن بین انواع نوآوری وجود نداشته و گاهی این مرزها کمرنگ شده و حتی از بین می روند.
بنابراین به بیان ساده می توان گفت:
ماهیت نوآوری، ایجاد تغییر در محصولات یا خدمات و یا روش خلق و عرضه آنها، با هدف پاسخگویی به بازارهای جدید و نیازهای متغیر مشتریان است. انجام صحیح این تغییرات و موفقیت در آن، منوط به مشاهده پیوندها، کشف فرصت ها و استفاده مناسب از آنها است؛ لذا نوآوری پدیده ای نیست که فقط یکبار رخ دهد، بلکه فرآیندی مستمر و متشکل از فرآیند تصمیم گیری سازمانی در تمام مراحل، از توسعه ایده جدید تا کاربردی شدن و انتشار آن است. عواملی مانند کاهش سطح دسترسی به منابع، تشابه و کم شدن عمر استراتژی ها، حفظ چالاکی، رقابت در بازارهای جهانی و...، باعث روی آوردن سازمان ها به نوآوری و خلق ایده های انقلابی شدند.
"نوآوری استراتژیک" به مفهوم "رقابت در صنعت موجود" است که ارزش های مشتری را مجددا تعریف کرده و ارتقاء می بخشد.
مفهوم نوآوری و فرآیند نوآوری
مدیریت کارآمد فرآیند نوآوری، در گرو درک صحیح و عمیق مفهوم نوآوری است. مفهوم نوآوری از دیدگاه مدیریت، فرآیندی است که از "تصور" شروع و به "انتشار تجاری" محصول یا خدمت جدید ختم می شود.
در بسیاری از مقالات، مدیریت نوآوری را نزدیک به مدیریت دانش می دانند اما باید در نظر داشت که نوآوری لزوما به معنای بکارگیری جدیدترین فناوری ها نیست، بلکه تمرکز شرکت ها و سازمان ها و به طور کلی کسب و کارها، بر روی شیوه های تفکر و پیدا کردن راه های خلاقانه است.
خلاقیت چیست؟ / تفاوت خلاقیت با نوآوری (مرز بین خلاقیت و نوآوری):
طبق گفته رابرت استرنبرگ (Robert Sternberg) خلاقیت می تواند به طور گسترده ای به عنوان "فرآیند تولید چیزی که هم اصل است و هم ارزشمند" تعریف شود. خلاقیت همیشه در پی یافتن راهی برای حل مشکلات و عبور از موقعیت ها است. این مهارت محدود به هنرمندان، نوازندگان و نویسندگان نیست؛ بلکه یک مهارت مفید در زندگی برای مردم در تمام مشاغل می باشد.
با این توضیح مختصر، شاید این سئوال پیش بیاید که آیا بین خلاقیت و نوآوری تفاوتی وجود دارد؟!
خلاقیت و نوآوری معنا و مفهوم یکسانی ندارند. خلاقیت به "تولید ایده های نو" گفته می شود، در حالیکه نوآوری به "کاربرد ایده" اشاره دارد،
در واقع خلاقیت فرآیندی فکری است که به تولید ایده ختم می شود اما نوآوری، اجرایی کردن و عملی ساختن افکار و اندیشه های نویی است که از خلاقیت نشأت گرفته اند. برای مثال اگر ایده را "بذر" در نظر بگیریم، نوآوری گیاهی است که از کاشت و پرورش بذر ایده حاصل می شود.
وقتی ایده ای به مرحله اجرا و عمل می رسد دیگر خلاقیت نیست، بلکه به نوآوری تبدیل شده است؛ بنابراین می توان گفت خلاقیت لازمه نوآوری است !
برای مطالعه بیشتر در خصوص تفاوت خلاقیت با نوآوری، مقاله "خلاقیت چیست؟" را از دست ندهید.
انواع نوآوری
می توان نوآوری را بر اساس اصالت به چهار دسته اختراع، بسط، همانندسازی و سنتز تقسیم بندی نمود که از محصولات یا خدمات کاملا جدید تا اصلاحاتی بر محصولات یا خدمات موجود را شامل می شود و در بر می گیرد.
اختراع:
ایجاد یک محصول، سرویس یا فرآیندی که غالبا جدید است ولی امتحان نشده. چنین مفاهیمی معمولا "تحول برانگیز" است.
بسط:
توسعه و بسط یک محصول/خدمت یا فرآیندی که از قبل موجود است. چنین مفاهیمی از یک ایده فعلی، استفاده متفاوت به عمل می آورند.
همانندسازی:
دوباره سازی یک محصول، خدمت یا فرآیندی که از قبل موجود است. همانندسازی در اینجا صرفا کپی کردن نیست، بلکه نکات خلاقانه ای جدیدی به منظور بهبود بخشیدن به مفهوم مورد نظر، به آن کالا (محصول یا خدمت) اضافه می گردد.
سنتز:
ترکیب مفاهیم و عوامل موجود در یک فرمول بندی جدید و یا یک روش جدید دیگر است. این شامل در نظر گرفتن چند ایده ابداع شده از قبل و سپس پیدا کردن راهی است که به همراه یکدیگر کاربردی جدید را تشکیل دهند.
شایان ذکر است، هر چه از سنتز به سمت اختراع حرکت کنیم، درجه نوآوری انجام شده بالاتر است.
سطوح نوآوری
دانشمند خلاقیت شناس روسی، آقای گنریچ سائولویچ آلتشولر (Genrikh .S. Altshuller) پدر علم تریز (TRIZ) پس از بررسی و مطالعه هزاران سند اختراع در زمینه های مختلف و مهم مهندسی، آنها را طبقه بندی نمود و سپس نوآوری ها را به "پنج سطح" تقسیم کرده است:
نوآوری سطح یک) راه حل های معمولی ۳۲% ---> ایجاد بهبودی در یک سیستم فنی را شامل می شوند.
نوآوری سطح دو) نوآوری های کوچک در یک موضوع ۴۵% ---> اختراعاتی هستند که نتیجه رفع یک تضاد تکنیکی می باشند.
نوآوری سطح سه) نوآوری های بزرگ در یک تکنولوژی ۱۸% ---> اختراعاتی هستند که نتیجه بر طرف کردن یک تضاد فیزیکی می باشند.
نوآوری سطح چهار) نوآوری های خارج از محدوده تکنولوژی ۴% ---> شامل ایجاد فناوری(های) جدید است که در بردارنده راه حل(های) اساسی هستند.
نوآوری سطح پنج) اکتشاف ۱% ---> شامل یک پدیده نو می شود.
در ادامه به توضیح و تشریح بیشتر و بهتر "سطوح نوآوری" یاد شده در بالا می پردازیم:
سطح 1) ایجاد بهبودی در یک سیستم فنی:
این کار نیازمند بکارگیری دانش موجود در حیطه مربوط به آن سیستم است. در حقیقت نوآوری سطح یک، اصلاح یا تقویت یکی از ویژگی های سیستم است. این راه حل ها و راهکارها نشان دهنده کار تخصصی بوده و در آنها هیچ تناقضی تعریف یا حل نشده است. مثال/ افزایش فاصله بین دو تیغه خودروی برف روب برای پایداری بیشتر.
سطح 2) اختراعی که نتیجه رفع یک تضاد تکنیکی است:
این کار نیازمند مطلع بودن از دانش در زمینه های متفاوت از صنعت مربوط به آن سیستم است. مثال/ فرمان های قابل تنظیم در خودروها و ماشین ها که برای آسایش راننده طراحی شده اند.
سطح 3) اختراعی که نتیجه بر طرف کردن یک تضاد فیزیکی است:
این امر منوط به آشنایی با علوم موجود در دیگر صنایع (علاوه بر صنعت مرتبط با خود سیستم) است. در این سطح تناقض موجود در سیستم فعلی با معرفی چند عنصر کاملا جدید حل می شود. مثال/ تعویض سیستم استاندارد انتقال قدرت اتومبیل با سیستم خودکار.
چنین راه حل هایی در صنعت مورد نظر، جهت ایجاد می کند. در حقیقت این نوآوری از جایی خارج از محدوده ایده ها و قواعد پذیرفته شده در یک صنعت خاص، کشف می شود.
سطح 4) در این سطح یک فناوری جدید ایجاد می شود که در بردارنده راه حل اساسی است:
این امر نیازمند دانش موجود در دیگر علوم و عرصه هاست. در سطح چهارم نوآوری نیز بهبودی بر اساس یک سیستم فنی است، ولی بدون رفع مسئله تکنیکی موجود. در عوض در این سطح، مسئله از طریق جایگزینی فناوری کنونی با یک فناوری جدید (حتی از نسلی دیگر) حل می شود.
سطح 5) کشف یک پدیده نو:
در این سطح پدیده ای جدید کشف می گردد و در نتیجه آن، فناوری موجود به سطوح بالاتر ارتقاء داده می شود. این سطح به خارج از محدوده دانش زمان خود تعلق دارد. مثال/ اختراع ترانزیستور و لیزر.
- "آلتشولر" از این پژوهش چنین نتیجه گرفت که بسیاری از این اختراع ها (۷۷%) تنها از دو نوع سطح 1 و سطح 2 هستند. بکارگیری اصول نوآوری نظام یافته می تواند به مخترعین کمک کند تا با توجه به وضعیت کنونی خود به اختراعاتی در سطوح ۳ و ۴ نیز بپردازند.
برای افزایش معلومات و سطح دانش خود در حوزه نوآوری، پیشنهاد می کنم مقاله " نوآوری باز چیست؟ / Open innovation " را نیز حتما مطالعه کنید.
